مفهوم نفقه
نفقه چیزی است که برای گذراندن زندگی لازم و مورد نیاز است. در ماده ۱۲۰۴ قانون مدنی تعریف نفقه اقارب (خویشاوندان) آمده است که عبارت است از مسکن و البسه و غذا و اثاث البیت به قدر رفع حاجت با در نظر گرفتن درجه استطاعت منفق (کسی که نفقه می‌دهد.)
مصادیق نفقه
مواردی که در ماده مذکور قانون مدنی بیان شد تمثیلی هستند یعنی اگر خدمتکار هم عرفاً مورد نیاز باشد، جزء نفقه است. این نکته را باید در نظر داشت که مالی که بعنوان نفقه داده می‌شود، اگر قابلیت بقاء را در برابر استفاده نداشته باشد مثل خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها، در واقع به شخص تملیک می‌شود. اما سایر اموال مثل خانه و اثاث در آن یا هر وسیله‌ای که قابلیت بقاء دارد و با استفاده از آن از بین نمی‌رود، صرفاً اذن در استفاده به مستحق نفقه داده می‌شود.
در قانون حمایت خانواده مصوب۱۳۹۱ آمده است که دادگاه در صورت درخواست زن یا سایر اشخاص واجب النفقه، میزان و ترتیب پرداخت نفقه آنان را تعیین می‌کند.
خویشانی که ملزم به انفاق یکدیگرند
در روابط بین اقارب یا خویشاوندان، فقط اقارب نسبی در خط عمودی اعم از صعودی یا نزولی ملزم به انفاق یکدیگرند. به بیان ساده‌تر خویشاوندانی مثل پدر و مادر و اجداد
(هر چقدر بالاتر رود نسبت آن جد با منفق) این‌ها در دسته عمودی صعودی قرار میگیرند. در مورد اولاد و اولاد اولاد (هرچقدر پایین تر رود نسبت شخص با منفق مثل نوه یا نتیجه) در دسته عمودی نزولی قرار میگیرند.
در نظریه مشورتی اداره حقوقی قوه قضاییه بیان شد که همسر پدر جزء اقارب نسبی نبوده و تحت تکفل منفق نمی‌باشد تا استحقاق مطالبه نفقه داشته باشد.
درتکلیف به انفاق به پدر و مادر تفاوتی میان دختر و پسر وجود ندارد یعنی به صورت مساوی مکلف به انفاق هستند. مثال مستحق نفقه دارای دو پسر و دو دختر باشد، هر یک باید یک چهارم نفقه را پرداخت نمایند. اگر مستحق نفقه دارای فرزند بلافصل و جد پدری باشد، فرزند ملزم به انفاق خواهد بود. زیرا درجه فرزند نزدیکتر از جد پدر است.
خصوصیات نفقه اقارب
۱- نفقه اقارب شامل آینده می‌شود و مانند نفقه زن به گذشته تعلق نمی‌گیرد.
۲- مستحق نفقه باید ندار بوده و نتواند بوسیله شغلی امرار معاش کند.
۳- منفق باید متمکن باشد و استطاعت مالی داشته باشد.
۴- متقابل بودن نفقه اقارب، یعنی برخلاف نفقه زوجه که صرفاً برعهده زوج است و زوجه تکلیفی به انفاق به زوج ندارد. در نفقه خویشاوندان با فقر اقارب و تمکن مالی خویشاوند دیگر، ممکن است در مقابل یکدیگر مکلف به پرداخت نفقه شوند.
در صورت عدم استطاعت برای انفاق به همه، نفقه خود منفق بر نفقه دیگران مقدم است. نفقه زوجه بر نفقه اقارب مقدم است و نفقه خویشاوندان خط نزولی مثل اولاد بر خط صعودی مثل اجداد مقدم است.
