تعریف تقسیم در قانون مدنی
در این پست به بیان ساده‌تر از آنچه در قانون مدنی در باب تقسیم مال مشترک آمده می‌پردازیم. ابتدا تعریف تقسیم مال مشترک که به عمل جداسازی مال مشترک و در واقع مشخص کردن سهم هر یک از شرکاء، تقسیم می‌گویند. قبل از تقسیم سهم اختصاصی هر یک از شرکاء را نمی‌توان تشخیص داد و در واقع مال شرکا قبل از تقسیم مال مشاع ( مشترک ) است.
نمی‌توان تقسیم را یک نوع عقد بدانیم چون برخلاف عقد، به الفاظی که نشان از تملیک( به مالکیت درآوردن) مال خود به دیگری باشد، نیاز ندارد. می‌توان گفت که در عقد اراده دو یا چند نفر وجود دارد در حالی که در تقسیم اجبار وجود دارد. در تقسیم مال مشترک یا مشاع، تساوی در سهم هریک از شرکاء باید قرارداده شود اما در عقد چنین امری لازم نیست.
اقسام تقسیم
باید دید که تقسیم در کجا بعمل می‌آید و یا بر حسب اراده و قصد طرفین تقسیم می‌شود.
۱- تقسیم بر اساس مرجعی که در آنجا انجام می‌شود به دو شکل است:
۱-۱ – تقسیم توسط اداره ثبت
با توجه به قانون افراز و فروش املاک مشاع، و مقررات قانون ثبت که با وجود شرایطی املاک از طریق واحد ثبتی محل، تقسیم املاک صورت می‌گیرد. از جمله شرایط این است که باید ملک مورد تقسیم دارای سند رسمی باشد.
یا زمانی که برای ثبت این ملک اقدام شده جریان ثبتی آن خاتمه یافته باشد. بین شرکاء غایب یا محجور (صغیر یا مجنون) نباشد. باید این مال غیر منقول باشد مانند زمین، خانه.
۲-۱ – تقسیم توسط دادگاه
املاکی که سند ندارند و یا جریان ثبتی آن‌ها خاتمه پیدا نکرده و یا در بین شرکاء غایب یا شخص محجور وجود دارد و یا مال منقول است، مثل اتومبیل تقسیم این اموال در دادگاه انجام می‌شود.
۲- تقسیم بر اساس اراده شرکاء
۲-۱ – تقسیم به تراضی
یعنی کلیه شرکا برای تقسیم اعلام رضایت نموده و در تقسیم مشارکت می‌کنند.
۲-۲ – تقسیم اجباری
زمانی که شرکاء در نحوه‌ی تقسیم به توافق نرسند یا بعضی از آن‌ها موافق تقسیم نباشند. در جایی هم که بعلت غایب بودن یا محجور بودن یکی از شرکاء امکان پذیر نیست و در اینجا هم تقسیم از طریق دادگاه صورت می‌گیرد.
در چند مورد قانون اجبار به تقسیم را قبول نکرده مثل زمانی که تقسیم موجب ضرر است. یا در جایی که مال مشاع در اثر تقسیم از مالیت می‌افتد یعنی مثلا مال مشاع مغازه کوچکی باشد که تقسیم آن امکان استفاده آن را از بین می‌برد. جایی هم که مال مشاع قابل تقسیم نیست که البته در این حالت طبق قانون امور حسبی می‌توان این مال را فروخت و بهای آن تقسیم شود.
اثر تقسیم
پس از وقوع تقسیم بنحو صحیح آن، هر یک از شرکاء مالک سهمی که به او تعلق گرفته، می‌شود و می‌تواند هر نوع تصرفی در آن بنماید. از سویی دیگر حقی نسبت به آنچه در سهم دیگران قرار گرفته، ندارد.
